Fa'ama'i fa'ama'i pipisi e namu: fa'amata'u ma puipuiga
O namu o se tasi o manu sili ona mataʻutia i le lalolagi. O a latou ū e feaveaʻi ai le tele o faamaʻi mataʻutia, ma iʻu ai i le faitau selau afe o tagata maliliu i le lalolagi aoao i tausaga taʻitasi. E tusa ai ma faʻamaumauga, o faʻamaʻi e mafua mai i le namu (e pei o le malaria ma le dengue fever) e aʻafia ai le faitau selau miliona o tagata, ma avea ma lamatiaga ogaoga i le soifua maloloina lautele. O lenei tusiga o le a faʻaalia ai faʻamaʻi pipisi e mafua mai i le namu, o latou auala e feaveaʻi ai, ma auala e puipuia ai ma pulea.
I. E Fa'afefea ona Fa'asalalauina Fa'ama'i e Namu?
Namu e fa'asalalauina fa'ama'i fa'ama'i (viruses, parasites, etc.) mai tagata po'o manu ua a'afia i tagata soifua maloloina e ala i le susuina o le toto. O le faagasologa o felauaiga e aofia ai:
- Uu o se tagata ua pisia: E manavaina e le namu le toto o lo'o iai le fa'ama'i.
- Fa'ateleina o fa'ama'i i totonu o le namu: O le siama po'o le namu e tupu a'e i totonu o le namu (fa'ata'ita'iga, Plasmodium e fa'auma lona ta'amilosaga ola i totonu o le namu Anopheles).
- Tuuina atu i se talimalo fou: A toe utia e le namu, e ulufale le pathogen i le tino e ala i faua.
O ituaiga namu eseese e feavea'i fa'ama'i eseese, e pei o:
- Aedes aegypti– Dengue, Chikv, Zika, Fiva Samasama
- Anopheles namu– Malaria
- Namu Culex– Vairusi o le West Nile, Japanese Encephalitis
II. O Fa'ama'i Fa'ama'i Fa'ama'i e Avea e Namu
(1) Fa'ama'i Viral
- Fiva Dengue
- Patogen: Dengue virus (4 serotypes)
- Fa'ailoga: O le fiva maualuga, tiga o le ulu, tiga o maso; e ono aga'i atu i le toto po'o le te'i.
- Itulagi endemic: Eria ma le vevela (Southeast Asia, Latin America).
- Fa'ama'i Zika Virus
- Tulaga lamatia: Fa'ama'i i fafine ma'itaga e mafai ona mafua ai le microcephaly i pepe; feso'ota'i ma fa'afitauli o le neura.
-
Chikungunya Five
- Mafuaaga: Fa'ama'i Chikungunya (CHIKV)
- Ituaiga autu namu: Aedes aegypti, Aedes albopictus
- Fa'ailoga: O le fiva maualuga, tiga tuga o ponaivi (e ono tumau mo ni nai masina).
4.Fiva samasama
- Fa'ailoga: fiva, jaundice, toto; maualuga le oti (vaccine maua).
5.Encephalitis Iapani
- Vector:Culex tritaeniorhynchus
- Fa'ailoga: Encephalitis, maualuga le maualuga o le oti (masani i nuu i tua o Asia).
(2) Fa'ama'i Parasi
- Malaria
- Patogen: Malaria parasite (Plasmodium falciparum e sili ona oti)
- Fa'ailoga: Ma'alili i taimi uma, fiva maualuga, ma le anemia. E tusa ma le 600,000 maliu i tausaga taʻitasi.
- Lymphatic Filariasis (Elephantiasis)
- Patogen: Anufe Filarial (Wuchereria bancrofti,Brugia malayi)
- Fa'ailoga: Fa'aleagaina o le Lymphatic, e o'o atu ai i le fulafula o vae po'o le itutinosa.
III. E fa'afefea ona puipuia fa'ama'i mai namu?
- Puipuiga o le Tagata Lava Ia
- Fa'aaogā le namu (e iai le DEET po'o le picaridin).
- Fai ni lavalava umi lima ma fa'aoga upega namu (aemaise lava i latou e togafitia ile iniseti fa'ama'i).
- Aloese mai le alu i fafo i le vaitau o le namu (pouliuli ma taeao).
- Puleaina o le Siosiomaga
- Aveese vai o lo'o tumau (fa'ata'ita'iga, i totonu o fagu fugala'au ma pa'u) e puipuia ai le fa'atupuina o namu.
- Sausau ni iniseti i lou alalafaga po'o le fa'aogaina o mea ola (fa'ata'ita'iga, fa'afailele i'a namu).
- Tuiina
- O le fiva samasama ma le Japanese encephalitis tui e puipuia lelei.
- Ole tui ole fiva Dengue (Dengvaxia) e maua i nisi o atunu'u, ae fa'atapula'aina lona fa'aogaina.
IV. Lu'itau ole Lalolagi ile Puleaina o Fa'ama'i
- Suiga o le tau: O fa'ama'i e feavea'i e namu o lo'o sosolo atu i itu tau malulu (fa'ata'ita'iga, dengue i Europa).
- Tete'e o iniseti: O lo'o fa'atupula'ia e namu le tete'e atu i iniseti masani.
- tapula'a tui: O tui malaria (RTS,S) e iai se vaega o le aoga; e mana'omia ni fofo sili atu.
Fa'ai'uga
O fa'ama'i e feavea'i e namu o lo'o tumau pea le fa'amata'u tele o le soifua maloloina i le lalolagi, ae maise lava i vaega o le teropika. O le puipuia lelei-e ala i le taofiofia o namu, tui, ma faiga fa'alesoifua maloloina lautele-e mafai ona matua fa'aitiitia fa'ama'i. Felagolagomai fa'ava-o-malo, fa'atekonolosi fou, ma fa'alauiloa lautele o le ki lea i le fa'afefeina o nei fa'ama'i i le lumana'i.
Baysen Medicalo lo'o taula'i i taimi uma i metotia fa'ata'ita'i e fa'aleleia ai le lelei o le olaga. Ua matou atiina ae 5 tulaga faatekonolosi- Latex, colloidal auro, Fluorescence Immunochromatographic Assay, Molecular, Chemiluminescence Immunoassay.We mauaDen-NS1 Su'ega vave, Den-IgG/IgM su'ega vave, Su'ega vave o le Dengue IgG/IgM-NS1 Combo, Mal-PF Su'ega vave, Mal-PF/PV Su'ega vave, Mal-PF/PAN Su'ega vave mo le vave su'esu'eina o nei fa'ama'i pipisi .
Taimi meli: Au-06-2025