پروتئین واکنشی C (CRP) پروتئینی است که توسط کبد تولید می‌شود و سطح آن در خون در پاسخ به التهاب به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. کشف آن در سال ۱۹۳۰ و مطالعات بعدی، نقش آن را به عنوان یکی از مهمترین و پرکاربردترین نشانگرهای زیستی در پزشکی مدرن تثبیت کرده است. اهمیت آزمایش CRP در کاربرد آن به عنوان یک شاخص حساس، هرچند غیر اختصاصی، التهاب، کمک به تشخیص، طبقه‌بندی ریسک و نظارت بر طیف وسیعی از شرایط است.

۱. یک نشانگر حساس برای عفونت و التهاب
یکی از کاربردهای اصلی CRP در تشخیص و مدیریت عفونت‌ها، به ویژه عفونت‌های باکتریایی است. در حالی که افزایش CRP یک پاسخ عمومی به التهاب است، سطح آن می‌تواند در عفونت‌های شدید باکتریایی به شدت افزایش یابد و اغلب از 100 میلی‌گرم در لیتر فراتر رود. این امر، آن را در تشخیص عفونت‌های باکتریایی از ویروسی بسیار ارزشمند می‌کند، زیرا عفونت‌های ویروسی معمولاً باعث افزایش خفیف‌تری می‌شوند. در محیط‌های بالینی، از CRP برای تشخیص شرایطی مانند ذات‌الریه، سپسیس و عفونت‌های پس از جراحی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، نظارت بر سطح CRP پس از جراحی به پزشکان کمک می‌کند تا عوارضی مانند عفونت زخم یا آبسه‌های عمیق را در مراحل اولیه شناسایی کنند و امکان مداخله سریع را فراهم کنند. همچنین در مدیریت بیماری‌های التهابی مزمن مانند آرتریت روماتوئید و بیماری التهابی روده (IBD) مفید است، که در آن اندازه‌گیری‌های سریالی به سنجش فعالیت بیماری و اثربخشی درمان ضد التهابی کمک می‌کند.

۲. ارزیابی خطر قلبی عروقی: hs-CRP
پیشرفت عمده در این زمینه، توسعه آزمایش CRP با حساسیت بالا (hs-CRP) بود. این آزمایش سطوح بسیار پایین CRP را که قبلاً غیرقابل تشخیص بودند، اندازه‌گیری می‌کند. تحقیقات نشان داده است که التهاب مزمن و خفیف در دیواره‌های شریانی، عامل اصلی تصلب شرایین - تجمع پلاک‌هایی که می‌تواند منجر به حملات قلبی و سکته مغزی شود - است. hs-CRP به عنوان یک نشانگر زیستی قوی برای این التهاب عروقی زمینه‌ای عمل می‌کند.
انجمن قلب آمریکا، hs-CRP را به عنوان یک عامل خطر مستقل برای بیماری‌های قلبی عروقی می‌شناسد. افرادی که سطح hs-CRP آنها در محدوده طبیعی بالا (بالای 3 میلی‌گرم در لیتر) قرار دارد، حتی اگر سطح کلسترول آنها طبیعی باشد، در معرض خطر بیشتری برای وقایع قلبی در آینده در نظر گرفته می‌شوند. در نتیجه، از hs-CRP برای اصلاح ارزیابی خطر، به ویژه برای بیماران با خطر متوسط، استفاده می‌شود. این امر امکان استراتژی‌های پیشگیرانه شخصی‌تر، مانند شروع درمان با استاتین در افرادی را فراهم می‌کند که در غیر این صورت ممکن است تنها بر اساس عوامل خطر سنتی درمان نشوند.

۳. پایش پاسخ به درمان و پیش‌آگهی
فراتر از تشخیص و ارزیابی ریسک، CRP ابزاری عالی برای نظارت بر پاسخ بیمار به درمان است. در بیماری‌های عفونی، کاهش سطح CRP نشانگر قوی مؤثر بودن درمان آنتی‌بیوتیکی یا ضدمیکروبی است. به طور مشابه، در بیماری‌های خودایمنی، کاهش CRP با سرکوب موفقیت‌آمیز التهاب توسط داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مرتبط است. این ماهیت پویا به پزشکان اجازه می‌دهد تا برنامه‌های درمانی را در زمان واقعی تنظیم کنند. علاوه بر این، سطح بالای CRP اغلب با پیش‌آگهی بدتر در بیماری‌هایی از سرطان گرفته تا نارسایی قلبی همراه است و دریچه‌ای به شدت و مسیر بیماری ارائه می‌دهد.

محدودیت‌ها و نتیجه‌گیری
علیرغم کاربرد آن، یک محدودیت اساسی CRP غیر اختصاصی بودن آن است. سطح بالای آن نشان دهنده وجود التهاب است اما علت آن را مشخص نمی‌کند. استرس، تروما، چاقی و بیماری‌های مزمن همگی می‌توانند CRP را افزایش دهند. بنابراین، نتایج آن همیشه باید در چارچوب سابقه بالینی بیمار، معاینه فیزیکی و سایر یافته‌های تشخیصی تفسیر شود.

در نتیجه، اهمیت آزمایش CRP چندوجهی است. از عمل به عنوان یک آزمایش خط مقدم برای عفونت‌های حاد گرفته تا عمل به عنوان یک پیش‌بینی‌کننده پیچیده خطر قلبی عروقی درازمدت از طریق hs-CRP، این نشانگر زیستی ابزاری ضروری در زرادخانه پزشکان است. توانایی آن در اندازه‌گیری و نظارت عینی بر التهاب، مراقبت از بیمار را در تشخیص، هدایت درمان و ارزیابی پیش‌آگهی در تخصص‌های پزشکی متعدد، عمیقاً بهبود بخشیده است.